BEDRİ RAHMİ EYUBOĞLU

     Bu değerli yöneticinin oğlu ressam-şair-denemeci Bedri Rahmi için bir başka değerimiz Yaşar Kemal’e sözü bırakalım:

“Ben size bir şey söyleyeyim mi, biz daha Bedri Rahmi’ni tadına varamadık. Ne kişiliğinin ne sıcaklığının ne yalınlığının ne şiirinin ne de resminin. Ona varmak olanaklarımız da kısıtlıydı yazık. Biliyorum ama gene de yazık, biz o kadar yalın, o kadar çocuksu, o kadar düzensiz, o kadar dopdolu, o kadar yedi yürekle… O kadar o kadar candan olamadık. Daha sağlıkla gelecek kuşaklar, onun rüzgarından gelen kuşaklar, onu daha iyi anlayacaklar, daha çok sevecekler. Bedri Rahmi çağında yaşamanın Mutluluğunun tadını daha çok çıkarabilirdik. Ama suç bizim değil. (Milliyet/Sanat dergisi S.51)

     Aile 1925'te Trabzon'a yerleşir. Bedri Rahmi, bir süre Trabzon Lisesi'nde öğrenim görür. 1927'de liseye resim öğretmeni olarak atanan ve yedi ay görev yapan ünlü ressam Zeki Kocamemi, Bedri Rahmi’deki yeteneğini keşfeder. Bir öğrenim bursu ile Fransa'ya gitmiş olan ağabeyi Sabahattin Eyuboğlu’nun gönderdiği resim kitapları, ondaki ilgiyi büyütür. Edebiyata da ilgi duyan Bedri Rahmi, ilk şiirlerini lise yıllarındayken yazar.

     Bedri Rahmi, liseyi bitirmeden 1929'da İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi'ne girer. Nazmi Ziya Güran ve İbrahim Çallı'nın öğrencisi olur. Edebiyata ilgisini de sürdürerek Ahmet Haşim'den estetik ve mitoloji dersleri alır. 1931'de diplomasını almadan, kendisiyle bursunu paylaşan ağabeyinin yanına Fransa'ya gider. Dijon ve Lyon'da Fransızcasını geliştirir.

      1932’de, Paris'te André Lhote Atölyesi'nde ileride yaşamını birleştireceği Ernestine Letoni ile tanışır.

     Yurda döndükten sonra Çerkeş’te çevirmenlik, Edirne ve İskilip’te Anadolu’nun insan ve doğa manzaralarıyla yoğrulma, DGSA’da hocalık, dergilerde yazılar ve art arda yayımlanan kitaplar, onu dört dörtlük bir sanatçı olarak ülkemizin değerleri arasına katıverir. Şiirleri Dol Karabekir Dol adıyla bir araya getirilir. Denemeleri, eşi Eren Eyuboğlu’yla yaptığı yazışmalar kitaplaştırılır. Oğlu Mehmet Eyuboğlu, anne ve babasının mektuplarının kamuoyuna sunulmasında önemli çaba gösterir.

     Ağabeyi Sabahattin Eyuboğlu’nun 12 Mart’ta tutuklanması onu derecesiz üzer.

      Resim dünyamızda olduğu gibi, yazın dünyamızda da yıldızlaşan böyle bir değere sahip olmanın erdemi içindeyiz.

    Bedri Rahmi, ülkemizde olduğu gibi dünyanın çeşitli ülkelerinde de yer alan resimleriyle, mozaikleriyle sanat dünyamızı ışıtmayı sürdürüyor. 21 Eylül 1975’te ölen şair, Küçükyalı Mezarlığı’nda yatıyor.

***

     Sözü ona bırakalım: “Bu yurda kanat gerenler” kimlerdi?

“… Trabzon köylerinde neler olup biter. Kaç türlü çiçek açar, dağlarımızda kaç türlü dert yeşerir ey İstanbullular size soruyorum. Trabzon’un horonundan Trabzon yağının dillere destan kır çiçeği kokusundan başka neler bilirsiniz Trabzon üstüne. Bu soruyu ben sizlerden önce kendime sordum. Kendi cevabımdan kendim utandım.

Ey uşaklar uşaklar… Yine bütün ümidimiz köy öğretmenindedir. Bize Trabzon köylerinde en güvenilecek havadisler verebilecek biricik aydınımız, yalnız köy öğretmenleri olacaktır. Biz Trabzonlular onlara yalvaralım. O yalın, o kesin, o sade deyişleriyle süsleyip püslemeden yanık ahlar, ohlar çekmeden köy gerçeklerini bütün çıplaklığıyla bizlere ancak onlar ulaştırabilirler.

Trabzon köylerinde bir şeyler derleyebilmek için elbirliği ile işe koyulalım. İşe yararsa birkaç mükâfat koyalım ortaya. En özlü, en öğretici, en sade yazılara mükâfat verelim. Ben kendi hesabıma çoban armağanı olarak en sevdiğim tablolarımdan birisini bu uğurda ortaya koyuyorum. Hemşehrilerimiz de kollarını sıvasınlar köy öğretmenlerimizi coşturalım, bakın neler gelecek Trabzon köylerinden neler!..” (Mitari Bacakli, Hakimiyet (Trabzon) günlük gazete 26-27 Mart 1957, Yelken’ den alıntı)

Bir şahit Aranıyor

        Yaşadım!

Erik ağaçları şahidimdir

Yıldızlar Şahidimdir,

       Yaşadım!

Avuçlarımın gücü yettiği kadar

Dağları, kadınları, meyveleri

       Yaşadım!

İncirin dallarına yürüyen süt

Yonca tarlasından gelen nefes

Horozun ibiğinden damlayan kan

Yolar ve sevgili türküler şahidimdir.

     Bedri Rahmi doğduğu topraktan çıkıp gittikten sonra geriye pek bakmadığı için eleştirilmiştir. Oysa bedeni uzaklarda olsa da bütün kişiliği ve sanatıyla o doğduğu toprağın insanlarını yüreğinde gezdirmiştir.

     Madalyonun arka yüzüne bakıp sorabiliriz:

     Bu güzelim sanat adamını, doğduğu toprakta görev yapan üst düzey yöneticileri akıllarına getirip bir kez olsun doğduğu yöreye davet etmişler midir?

    Sanmıyorum.

   Onun Bursa Cezaevi’nde yatan Nâzım Hikmet için yazdığı şiir, yeri geldiğinde Atatürk’ün anısına, yeri geldiğinde Uğur Mumcu’nun sevenlerinde saklı duran acıyı ayaklandırmada hep gündemde olmuştur.

Zindanı Taştan Oyarlar

Bursa'nın ufak tefek yolları

Ağrıdan sızıdan tutmaz elleri

Tepeden tırnağa şiir gülleri

Yiğidim aslanım aman burda yatıyor.

Ne bir haram yedin ne cana kıydın

Ekmek gibi temiz su gibi aydın

Hiç kimse duymadan hükümler giydin

Döşek diken diken yastık batıyor

Yiğidim aslanım aman burda yatıyor.

Bugün efkârlıyım açmasın güller

Yiğidimden kötü haber verirler

Demirden pencere taştan sedirler

Döşek melul mahzun yastık batıyor

Yiğidim şahinim aman burda yatıyor

     Bedri Rahmi aydın kimliğini, sanatçı coşkusunu önde tutarak doğduğu topraklara şu selamı göndermişti:

-Biz Anadolu çocukları, Trabzonlular, Erzurumlular, Sivaslılar; Adanalılar… Bütün illerimizin okuma yazma, yükseköğretim basamaklarına tırmanma fırsatı bulan aydın çocukları! Bizler memleketimizden bir çıktık mı bir daha ya kısmet, eğer devlet baba bizi doğduğumuz yerlere, kaymakam, savcı, doktor, vali; mebus olarak yollamasa yok mu doğup büyüdüğümüz toprakları arayıp sormak hak getire!

“Sağdan Fındık Say”, Tezek, Bütün Eserleri: 4, Bilgi Yayınevi, İkinci Basım, Mart 1987 (s.94)

“Diyeceğim şu ki dostlar, bizler memleketten bir çıktık mı pir çıkıyoruz. Peki memleketin aydın çocukları birbiri arkasından İstanbul’a, Ankara’ya yerleşirse o güzel yapıları kim kuracak? Trabzon’un Maçka ilçesinde doğmuş aydın, Maçka’ya ömrü billah uğramazsa piyanoyu Maçka’ya kim götürecek? Kim çalacak? Kim Oynayacak?”

“Sağdan Fındık Say”, Tezek, Bütün Eserleri: 4, Bilgi Yayınevi, İkinci Basım, Mart 1987(s.94)

“Tam on beş senedir Trabzon’u görmedim. Ara sıra mektep hatıralarının acı ve buruk damgasını yememiş köşelerinden Soğuksu sırtlarından, Zefanos’tan, Kireçhane tepelerinden, Zanoy’dan, Polathane ve Maçka taraflarından nefis sıla kokuları geliyor. Bu güzel memleket havasına doğru havalanmak istiyorum. Fakat derhal azap ve sıkıntı dolu ders saatleri bomboş, kaskatı mektep kaçağı saatleri yolumu ve hızımı kesiyor.

Diri diri gömülmüş saatlerin, ayların hatta yılların iniltisini duyar gibi oluyorum. Memleket dağlarının cömert daveti sendeleyip uzaklaşıyor. Bereketli karayemiş ağaçları, dalları yerlere kadar eğilmiş amas erikleri, Zanoy’un billûr çamları ve çam kokulu çeşmeleri Zefanos’un çılgın vişneleri, Faroz’un zinosları hepsi hepsi bana hak veriyorlar.”

Tezek, Bütün Eserleri: 4, Bilgi Yayınevi, İkinci Basım, Mart 1987

Vur Onu Kemençeye, Cumhuriyet, 2 Şubat 1975)

“Bak ne duydum bizim hemşehrilerden Trabzon’un Maçka ilçesinin Zanoy köyünden gelmişler. Zanoy’u on beş yaşımda gördüm. Uduruş diye bir çeşmesi vardı. Ormanın ortasında, çam kütüklerinden, bilek kalınlığında gürül gürül akan bir suydu Uduruş. İşte bu köyde vurmuşlar kemençeye Cumhuriyetimizin Onuncu Yıl Marşı’nı! Bak nasıl olmuş: Sene 1933 Cumhuriyetimizin Onuncu Yılı. Atatürk sağ. Halkevleri yurdun en ücra köselerine kadar işlemiş. Halkevleri yoluyla, bütün köylere olduğu gibi bizim Zanoy’a da Onuncu Yıl Marşı’nı ve notalarını göndermişler. Köy öğretmeni marşı okumuş okumasına:

“Çıktık açık alınla on yılda her savaştan! ” diye başlıyormuş. Fakat iş burada bitmiyormuş. Zamanın büyükleri, bütün köylerimizin bu marşı notaya göre söylemelerini şart koşuyorlarmış. Yani köy öğretmenleri köylüyü bir meydanda toplayacak, keman, piyano, flüt, mandolin yardımıyla. Onuncu Yıl Marşı notada olduğu gibi köylüye belletilecek. Notadan vazgeçtik, o yıllarda Maçka köylerinde okuma yazma bilenler parmakla gösterilirdi. Herhalde şimdi her çeşit notayı, rotayı, kotayı öğrenmişlerdir. Ama 1933 yılında, Zanoy’da marş notası ne kelime? Köyün ileri gelenleri notaları evirmişler, çevirmişler, bakmışlar olacak gibi değil, çıktık açık alınla, Cumhuriyet Bayramı’nda söylenmezse, büyükler köye kem gözle bakacaklar; köyün ağası, emektar kemençeciyi çağırmış:

-Ula Hasan! Demiş, vur oni kemençeye!

Hasan vurmuş Onuncu Yıl Marşı’nı kemençeye: Çiktuk açik alinla on yilda her savaşdan oy! On yilda on beş milyon genç yarattuk her yaşdan!Tam horon havasına uydurmuslar marşı! Alan razı, veren razı! Gül gibi kutlamışlar Onuncu Yılı.”

(Bedri Rahmi Eyuboğlu, Vur Onu Kemençeye, Cumhuriyet, 2 Şubat 1975)

     RESİMLER, DUVAR RESİMLERİ, MOZAİK PANOLAR, DUVAR KABARTMALARI, ŞİİR KİTAPLARI, GEZİ VE DENEMELER, MONOGRAFİLER… Bedri Rahmi-Eren Eyuboğlu Aşk Mektupları (4 cilt). Hepsi 64 yaşının içinde.

     Kültür sanat yaşamımıza yaşamın yedi rengini katan sevgili hemşerimizi “Sitem” adlı şiiriyle sevgiyle anıyorum.

     SİTEM

Önde zeytin ağaçları arkasında yar
Sene 1946
Mevsim
Sonbahar
 

Önde zeytin ağaçları neyleyim neyleyim
Dalları neyleyim.
Yâr yollarına dökülmedik dilleri neyleyim.

Yâr yâr!..

Seni kara saplı bir bıçak gibi sineme sapladılar
Değirmen misali döner başım
Sevda değil bu bir hışım
Gel gör beni darmadağın
Tel tel çözülüp kalmışım.
 

Yâr yâr
Canımın çekirdeğinde diken
Gözümün bebeğinde sitem var