FUAT UZKINAY Biyografisi
Fuat Uzkınay kimdir?
Doğum Tarihi - Yeri: 1888 - İstanbul, Üsküdar Vefat Tarihi - Yeri: 29 Mart 1956 - İstanbul Fuat Uzkınay, 1888 yılında İstanbul’un Üsküdar semtinde doğdu. İstanbul Sultanisi’ni (İstanbul Erkek Lisesi) bitirdi. İstanbul Dâr-ül Fünun’un Fizik-Kimya Bölümü’nde okurken, İstanbul Numune-i Terakki İdadisi’nde öğretmen yardımcılığı ve İstanbul Sultanisi’nde dâhiliye memurluğu yaptı. İstanbul Sultanisi’nde o yıllarda öğretmenlik yapan Şakir Seden’in de yardımlarıyla okulda film gösterimleri düzenledi. Kameranın kullanımını Sigmund Weinberg’ten öğrenen Uzkınay, üniversiteden mezun olduktan sonra Dâhiliye Müdürlüğü'ne yükseldi. 1914 yılında ise Seden Kardeşler’le birlikte Sirkeci’de Ali Efendi Sineması’nın işletmeciliğine başladı. Birinci Dünya Savaşı’yla birlikte orduya katıldı. 14 Kasım 1914’te Rus işgalinin sembollerinden kabul edilen Yeşilköy’deki Rusların yaptığı abidenin yıkılışını kameraya alması için ordu tarafından görevlendirildi. Filmin çekilip çekilmediği büyük bir tartışma konusu olsa da, bu tarih daha sonra Türk sinemasının doğum yıldönümü olarak kutlanmaya başlandı. 1915 yılında, dönemin Harbiye Nazırı ve Başkumandan Vekili Enver Paşa’nın emriyle kurulan Merkez Ordu Sinema Dairesi’nde (MOSD) Weinberg’in yardımcılığına atandı. Anafartalar Muharebesinde İtilaf Ordularının Püskürtülmesi, Harbiye Nazırının Kıta Teftişi, Çanakkale Muharebeleri, Von der Goltz Paşa’nın Cenaze Merasimi gibi pek çok belge ve haber filmi çekti. 1916 yılının sonlarında, Weinberg’le birlikte uzun metrajlı bir sinema filmi yönetmeye başladı. Arşak Benliyan Topluluğu’nun sahnelediği Leblebici Horhor oyunundan sinemaya aktarılmaya çalışılan aynı isimli yapım, başrol oyuncularından birinin ölmesi nedeniyle yarım kaldı. İkili bu denemeden sonra Benliyan Topluluğu’nun bir başka oyunu Himmet Ağa’nın İzdivacı’nı kameraya almaya çalıştı. Filmin çevrildiği sırada oyuncular askere çağrıldı için çekimler kesintiye uğradı. Savaştan sonra Uzkınay tek başına filmi tamamladı. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra MOSD ve Müdafaa-i Milliye Cemiyeti’nin sinema çalışmaları ve araçları Malulin-i Guzat-i Askeriye Muavenet Heyeti’ne (Malul Gaziler Cemiyeti) devredildi. Cemiyetin sinema çalışmalarının başına Uzkınay getirildi. Bu dönemde çekilmeye başlayan uzun metrajlı filmlerde görüntü yönetmenliği yaptı. Aynı zamanda işgal yıllarında yapılan protesto gösterilerini kameraya aldı. Malul Gaziler Cemiyeti’nin sinemayla ilgili arşivinin devredildiği Ordu Foto Film Merkezi’nin başına geçti. Kurtuluş Savaşı’dan sonra Cumhuriyet’le birlikte Ordu Foto Film Merkezi’nin laboratuar grup amirliğine atandı. Emekli olduğu 1953 yılına kadar burada çalıştı. Emekli olduktan üç yıl sonra İstanbul’un Göztepe semtinde vefat etti. Yazan: Barış Saydam
KAYNAKÇA Evren, Burçak. “İlk Türk Filmine İlişkin Görüşler ve Belgeler”. Gelişim Sinema 3, Aralık 1984 Evren, Burçak. Türk Sinema Yönetmenleri Sözlüğü. Antalya: Altın Portakal Kültür ve Sanat Vakfı Yayınları, 2006. Özön, Nijat. İlk Türk Sinemacısı Fuat Uzkınay. İstanbul: Türk Sinematek Derneği Yayınları, 1970 Tilgen, Nurullah. “Türk Filmciliği: Dünden Bugüne 1914-1953”. Yıldız Dergisi 30, Temmuz 1953. Tilgen, Nurullah. “Türk Filmciliği: Dünden Bugüne 1914-1953”. Yıldız Dergisi 37, Eylül 1953.